Makaleler

Tork Nedir?

Bir aks üzerindeki dönme kuvveti ya da bu dönme kuvvetini yaratan sistem tork olarak tanımlanır.

Tork birimi ise, döndürme kuvvetinin bir metrelik kolun ucunda yarattığı ağırlığın newton cinsinden ifadesidir.

Birim tanımı Newton Metre, kısa yazılış N.m dir.

N.m olarak ifade edilen değer daha az yaygın olmakla birlikte kgf (kilogramforce) olarak da kullanılmaktadır.

Kısaltılmış hali kgf.m'dir.

Torkun Ölçümü

1 metre uzunluğunda bir çubuğa takılı bir lokma kullanarak cıvata sıkan birinin hayal edin. Dönme eksenine yatay yönde 10 kg kuvvet uygularsa eksende (cıvatanın ortasında) 10 kgf·m tork üretecektir.

SI birim sistemine göre kuvvet, kgf yerine N cinsinden ifade edilir. Kgf ve N arasında dönüşüm yapılır N, x 9,807’dir. Bu nedenle kişi, 98,07 Nm tork uygulamış olur.

tork-olcumu

Saplama Tansiyonu / Kopma Noktası

Vidalı birleştirmede somuna uygulanan dönme kuvveti iki parçanın birbirine yapışmasını sağlarken saplamanın tansiyonunu, gerilimini artırır. Saplamanın gergin olarak kaldığı bölge elastik bölge, esneme özelliğini kaybettiği bölge plastik bölge olarak tanımlanır. Esnek, elastik bölgede birleştirme yönündeki kuvvet ile iki parçayı birbirinden ayırma yönündeki kuvvet karşı karşıyadır. Plastik bölgeye geçildiğinde saplama germe özelliğini kaybettiği için ayrılma kuvvetine yenik düşer. Saplamaların tansiyonlarını kaybetmeden taşıyabileceği yükler hesaplanır ve test edilir. Saplamaların kimyasal bileşimine ve kalitesine göre taşıyabildikleri yük miktarı değişir. Saplama seçimi uygulanacak olan projede vidalı birleştirmenin taşıyacağı yüke göre yapılır. Saplamanın taşıma kapasitesinin üst sınırına kopma noktası, akma mukavemeti veya esneme sınırı (yield point) adı verilir. Saplamalar kopma noktasının %75 ile %90 arasında tork kuvvetine tabii tutulabilir.

Vidalı Bağlantıda Sürtünme

Vidalı birleştirme sırasında uygulanan tork kuvvetinin önemli bir kısmı saplama dişleri, somun ve saplama kafasında meydana gelen sürtünmeye harcanır. Yapılan hesaplamalara göre vidalı birleştirmede sürtünme direncine karşı harcanan kuvvet uygulanan toplam tork kuvvetinin %90'ını oluşturur. Uygulan dönme kuvvetinin yaklaşık %50'si somun ve saplama kafası altındaki sürtünmeyi yenmek için harcanır. Kuvvetin %30 - %40 gibi önemli bir miktarı da dişlerdeki sürtünme direncine karşı koymak için kullanılır. Vidalı bağlantının sağlanabilmesi için saplamaya uygulanan germe kuvveti, uygulanan toplam kuvvetin yanlızca %10'una eşdeğerdir. Vidalı bağlantı işlemlerinde uygulanan tork kuvvetinin %90 ının sürtünmeye harcandığını varsayarsak, uygulama ve saplama kafası ve somun temas yüzeylerinin özelliği, saplama dişlerinin yapısı, yağlama gibi faktörler torklama kuvvet ve etkilerin önemli ölçüde değiştirir.

Tork Kontrolünün Önemi

İki veya daha fazla parçayı bir araya getirmek için birçok yöntem mevcut olsa da, dişli bir bağlama elemanı tarafından sağlanan birleşim sökme kolaylığından dolayı da tercih edilesidir. Dişli bir bağlama elemanının temel amacı bağlanan parçaları ayırmaya yönelik etki eden dış kuvvetlere karşı koymaktır. Civata sürekli gerilim altında kaldığında yorulmaya karşı bağışıklık kazanır. Ancak civata yeterince sıkılmadığında civata üzerine etki edecek yükler fazla değişkenlik gösterir ve bu da civata yorulmasını daha hızlı hale getirir. Civata, ilk gerginliği çok yüksek olacak şekilde sıkılırsa bu işlem de hatalı birleştirme işlemlerine sebep olabilir. Birleştirme işleminin güvenli olabilmesi civatanın doğru başlangıç gerginliğiyle sıkılmasına bağlıdır. Bu doğru gerginliği sağlamanın en pratik yolu ise doğru sıkma torkunu yakalamakla sağlanabilir.